سمینار قراردادهای بازرگانی بین المللی توسط کمیته ایرانی ICC با سخنرانی دکتر محسن محبی دبیر کمیسیون امور حقوقی و داوری و خانم فریده تذهیبی دبیر کمیسیون بانکی کمیته ایرانی ICC در تاریخ 24 آذرماه ۱۳۹4 در محل ساختمان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شد.

"دکتر محسن محبی" دبیر کمیسیون امور حقوقی و داوری کمیته ایرانی ICC، در ابتدای سخنان خود، قراردادهای بازرگانی را دارای جنبه­های گوناگونی دانست که لزوم آشنایی با تهیه و تنظیم آنها برای مدیران و کارشناسان بسیار حائز اهمیت است. وی هر فعالیت اقتصادی به ویژه در عرصه بین­المللی را مواجه با چند ریسک مهم دانست و خاطرنشان کرد که هر فعال اقتصادی می بایست توجه ویژه ای را به این ریسک ها معطوف دارد و تدبیری برای آن بیاندیشد. وی با برشمردن مخاطرات فراروی هر قرارداد بازرگانی به بیان هفت ریسک مواجه با این قراردادها پرداخت. در این بخش شرکت کنندگان با مواردی نظیر ریسک عدم اطمینان از بازگشت سرمایه، ریسک بازار سرمایه و نقدینگی، ریسک مقررات و مجوزها، ریسک استهلاک، ریسک جرائم قراردادی، ریسک عملیاتی و مخاطرات ناشی از عملیات موضوع قرارداد و ریسک ناشی از تغییر قدرت و قوانین آشنا شدند.

دبیر کمیسیون حقوقی کمیته ایرانی در ادامه گفت: «هر قرارداد یا معامله ای خواه ناخواه با خطرات مذکور مواجه است و طرفین معامله با اتخاذ تدابیر لازم در مدیریت ریسک، وارد قرارداد می شوند. هریک از ریسک ها دارای مؤلفه های تجاری، اقتصادی و حقوقی است که در صورتی که مؤلفه های ریسک را نشناخته و پیش بینی و تدبیر لازم صورت نگیرد، قرارداد با مخاطرات بزرگ تر و بیشتری روبرو خواهد بود.» وی تنظیم یک قرارداد خوب و تعیین ضمانت اجرایی را، یکی از کارسازترین روشهای کاهش ریسک دانست.

در ادامه دکتر محبی به تعریف قرارداد و ذکر عناصر موجود در یک قرارداد خوب، روش های انعقاد قراردادها (کتبی و غیرکتبی) و مذاکره قراردادی (جمع آوری اطلاعات و تحلیل حقوقی آنها) پرداخت. وی شرط اصلی قرارداد را « تراضی و توافق طرفین » عنوان کرد و تمامی روش های انعقاد قرارداد را از آن جهت که تنها وسیله ای برای اعلام این توافق است، از نظر حقوقی معتبر دانست. در ادامه دکتر محبی با پرداختن به موضوع قراردادهای مجازی، " اثبات این قراردادها" را خصوصاً در کشورهای دارای نظام حقوقی نوشته، مشکل ساز بیان نمود و به ذکر تفاوت های موجود بین اثر قراردادهای کتبی و شفاهی پرداخت. وی مهمترین تفاوت میان قرارداد کتبی و شفاهی را  « قابلیت استناد» برشمرد.

دکتر محبی در ادامه با توضیح واژگان گوناگون مورد استفاده در زبان فارسی نظیر قرارداد، عقد، معامله، موافقتنامه، توافقنامه و پیمان به بیان تفاوت های مرسوم در کاربرد هر یک پرداخت.

وی سپس انواع قراردادها را به اعتبار موضوع، مورد بررسی قرار داد و به معرفی  قرارداد خرید و فروش(کالا، خدمات، تکنولوژی) قرارداد پیمانکاری پروژه های ساختمانی، کارخانه های صنعتی و تولیدی، قرارداد نمایندگی تجاری (فروش، توزیع و بازاریابی) قرارداد مالی (فاینانس، بای بک، وام) ، قرارداد مشارکت ها (حقوقی، مدنی، همکاری و سرمایه گذاری مشترک J.V.) پرداخت و تفاوت ها و شباهت های هر یک را به تفصیل بیان نمود.

بحث بعدی مطرح در این سمینار به بررسی محتویات قرارداد و ارائه توصیه های کاربردی مفید در هر مقوله اختصاص یافت. این موارد عبارتند از: مقدمه و تعاریف، مشخصات، اقامتگاه و اختیارات طرفین (شخص حقیقی یا حقوقی)، تعیین موضوع و هدف قرارداد، مبلغ قرارداد، روش پرداخت و زمان پرداخت، همچنین اظهارات و تضمین های متعهد.

دکتر محبی در ادامه به بیان اوصاف قرارداد مطلوب از حیث تفسیر و اجرا پرداخت و بر اهمیت قراردادهای مرتبط، استفاده از قراردادهای استاندارد، قراردادهای الحاقی، متمم و اصلاحی تأکید نمود و به موارد استفاده و کاربرد هر کدام اشاره کرد.

 وی سپس با معرفی ضمانت اجرای قرارداد، آن را مهمترین ابزار در کاهش ریسک های مواجه در یک قرارداد عنوان نمود. در این بخش ضمانت اجرای قراردادی (شروط، وارانتی ها، شرط محدودیت یا عدم مسئولیت، خسارات)، ضمانت نامه بانکی، کسور وجه الضمان، وجه التزام (تأخیرها، فقدان مشخصات فنی در مرحله راه اندازی)، فسخ و تعلیق قراردادی، وثیقه موضوع قرارداد، حفظ حق مالکیت (Retention of Title) و ضمانت اجرای قانونی (مطالبه خسارت تأخیر یا عدم انجام تعهد، حق فسخ، حق حبس) مورد بررسی قرار گرفت.

دکتر محبی در ادامه به توضیح روش های انتقال یک قرارداد و مفاد آن پرداخت. وی با ذکر این نکته که قرارداد نیز نوعی مالکیت برای طرفین آن به شمار می رود، یکی از آثار آن را « اطلاق در مالکیت » دانسته و مرز استفاده از آن را در برهم زدن نظم عمومی و اضرار به دیگران بیان کرد.

وی سپس با تأکید بر این موضوع که واگذاری عواید حاصل از یک قرارداد را نباید با واگذاری حقوق و تعهدات آن اشتباه گرفت، اظهار داشت: «در قراردادهای تجاری بین المللی، از هر نوعی که باشد، از یک خرید و فروش ساده گرفته تا قراردادهای پروژه، اصل بر قابلیت انتقال است مگر آنکه در قرارداد ذکر شود که حقوق و تعهدات ناشی از این قرارداد قابل واگذاری به شخص ثالث نیست.»

در ادامه موانع و معاذیر اجرای قرارداد از جمله فورس ماژور (قوه قاهره) و تغییر اوضاع و احوال مورد بررسی قرار گرفت و آثار و نمونه های فورس ماژور و نکات مطرح در این خصوص عنوان گردید.

دکتر محبی در خاتمه بر ضرورت بهره گیری از مشاوره حقوقی تأکید کرد و گفت که قراردادهای  بین المللی علی الخصوص زمانی که جنبه پیچیده و مهمتری می یابند محتاج مشورت حقوقی هستند.

در ادامه این سمینار "فریده تذهیبی" دبیر کمیسیون بانکی کمیته ایرانی ICC به بررسی جنبه های مالی و بانکی قراردادهای بازرگانی بین المللی پرداخت.

وی خاطرنشان کرد: یکی از نکات مهمی که قطعاً در هر قراردادی مورد توجه قرار می گیرد قیمت قرارداد و نحوه پرداخت آن است. بانک ها نیز به دلایل مختلف که به تفصیل بیان خواهد شد، ممکن است به قیمت قرارداد توجه بیشتری نمایند. وی افزود: در دنیایی زندگی می کنیم  که خریدار و فروشنده یکدیگر را نمی شناسند و نحوه اعتمادسازی شان ممکن است از طریق ابزار دیگری و یا از طرف یک بانک واسطه باشد. بنابراین دخالت بانک ها در پرداخت قراردادها بسیار مهم جلوه گر می شود.

فریده تذهیبی با تأکید بر لزوم روشن نمودن موضوع قرارداد به شرح نکات موجود در تنظیم یک قراداد خوب پرداخت و عواملی نظیر موضوع قرارداد، طرفین قرارداد، تعهدات طرفین، قیمت قرارداد، نحوه پرداخت، ضمانت اجرای تعهدات، فسخ قرارداد و نحوه حل اختلاف را توضیح داد. وی سپس با اشاره به نحوه پرداخت قیمت قرارداد، مکانیسم ها و روش های گوناگون پرداخت، وسیله پرداخت و روش های تأمین مالی را شرح داد.

دبیر کمیسیون بانکداری کمیته ایرانی، روشهای حساب باز (Open Account)، برات وصولی ساده (Clean Collection)، برات وصولی اسنادی (Documentary Collection)، اعتبار اسنادی (Documentary Letter of Credit) و روش صد در صد پیش پرداخت (Full Advance Payment) را به تفصیل بیان کرد.

در ادامه، وسایل پرداخت از جمله چک (Cheque)، برات بانکی (Mail Payment Order)، تلکس یا تلگراف (TT) و سویفت (Swift) شرح داده شد و تأمین مالی به روشهای نقد (Cash) و تسهیلات (Line of Credit – Loan) مورد بررسی قرار گرفت.

دبیر کمیسیون بانکی کمیته ایرانی، با تقسیم منابع داخلی و خارجی کشور جهت دریافت تسهیلات و تأمین مالی قرارداد، منابع ریالی و حساب ذخیره ارزی را از منابع داخلی و بانک جهانی (WB)، صندوق بین المللی پول (IMF)، بانک توسعه اسلامی همچنین بانک ها و مؤسسات مالی دو جانبه نظیر  بانک های تجارتی، سرمایه ای و صادرات و واردات را از جمله منابع خارجی ذکر نمود و بر ضرورت استفاده از تسهیلات بانک توسعه اسلامی و فراهم نمودن بستر فعالیت بیشتر آن بانک در عرصه اقتصادی و بازرگانی کشور تأکید کرد. در این بخش، مؤسسات وابسته به بانک توسعه اسلامی شامل شرکت اسلامی بیمه سرمایه گذاری و اعتبار صادراتی(ICIEC)، صندوق زیربنایی بانک توسعه اسلامی(IDB Infrastructure Fund) و شیوه های گوناگون تأمین مالی معرفی شدند. همچنین قوانین و مقررات مربوط به تأمین مالی خارجی از جمله ماده ۸۵ قانون برنامه سوم، اصلاحیه آئین نامه اجرایی و ماده ۱۳ قانون برنامه چهارم را مورد بررسی قرار گرفت.

فریده تذهیبی، قرارداد تأمین مالی خارجی را شامل دو بخش مالی و تعهدات ذکر نمود و نکاتی نظیر مبلغ تسهیلات، طرفین قرارداد، مدت قرارداد، هزینه های وام و نحوه پرداخت و بازپرداخت و تضمین وام گیرنده و وام دهنده را تشریح نمود و در هر یک از موارد فوق به ارائه توصیه های لازم و ضروری پرداخت.

در ادامه موارد مطرح در مورد استقلال تعهدات وام گیرنده از قرارداد تجاری، قصور (Default)، تأثیر قصور بر قرارداد وام، حق تهاتر (Set off)، رفتار برابر با سایر تعهدات (Pari Passu) و حق انتقال (Assignment) مورد بررسی قرار گرفت و مراحل لازم برای دریافت تسهیلات خارجی در ایران به تفصیل بیان شد.

در پایان این سمینار، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.